Phim Mưa Đỏ tranh giải Oscar lần thứ 98
Việc bộ phim Mưa đỏ của đạo diễn Đặng Thái Huyền được chính thức lựa chọn làm đại diện của Việt Nam tham dự vòng sơ tuyển hạng mục Phim quốc tế xuất sắc tại Oscar lần thứ 98 đã lập tức châm ngòi cho một cuộc tranh luận sôi nổi trong giới chuyên môn và công chúng.
Giữa những kỳ vọng và hoài nghi, câu hỏi trung tâm được đặt ra: liệu đây là một “ảo tưởng xa vời” hay một “bước đi thực tế” cho điện ảnh Việt Nam trên hành trình hội nhập quốc tế? Sự lựa chọn này không chỉ là câu chuyện của riêng một tác phẩm, mà còn phản chiếu sâu sắc khát vọng thực tại và con đường phía trước của cả một nền công nghiệp điện ảnh của Việt Nam.
Hành trình Oscar hơn 30 năm dang dở của Điện ảnh Việt.
Trong bức tranh điện ảnh toàn cầu, giải Oscar từ lâu đã vượt qua giới hạn của một giải thưởng đơn thuần để trở thành một “thước đo” chiến lược, khẳng định vị thế và sức mạnh mềm của một nền điện ảnh quốc gia. Thành công vang dội của Hàn Quốc với Parasite (Đạo diễn Bong Joon Ho), Nhật Bản với Drive My Car (Đạo diễn Ryusuke Hamaguchi), hay Iran với A Separation (Đạo diễn Asghar Farhadi) là những minh chứng sống động cho thấy một chiến thắng tại Oscar có thể thay đổi hoàn toàn diện mạo, mở ra cánh cửa phát hành quốc tế và thu hút sự chú ý của cả thế giới. Đối với Việt Nam, mỗi lần gửi phim dự thi cũng chính là một cơ hội để soi chiếu mình vào những chuẩn mực đó.
Năm 1993, điện ảnh Việt Nam lần đầu tiên và cũng là lần duy nhất cho đến nay ghi danh vào danh sách đề cử chính thức của Oscar với bộ phim ‘Mùi đu đủ xanh’ của đạo diễn Trần Anh Hùng. Dù không giành được tượng vàng, thành tích này đã tạo nên một cột mốc lịch sử, gieo vào lòng người hâm mộ và giới làm phim niềm hy vọng rằng câu chuyện và bản sắc Việt hoàn toàn có khả năng chạm đến trái tim khán giả toàn cầu.
Tuy nhiên, sau hơn ba thập kỷ kể từ dấu mốc đó, hành trình Oscar của Việt Nam vẫn là một con đường dài chưa có thêm đột phá. Sự “loay hoay” trong việc tìm kiếm một chiến lược nhất quán được thể hiện rõ qua danh sách 22 bộ phim đã được gửi đi dự thi Oscar.
– Giai đoạn 1996 – 2009 các phim gửi tham gia Oscar: Bụi hồng, Ba mùa, Mùa len trâu, Áo lụa Hà Đông, Đừng đốt. Với nỗ lực tìm kiếm tiếng nói riêng với các tác phẩm đậm tính nghệ thuật, phản ánh khát vọng hậu Đổi mới. Đáng chú ý, những phim như Mùa len trâu đã gặt hái hàng loạt giải thưởng lớn tại các LHP quốc tế uy tín, nhưng vẫn không thể lọt vào danh sách rút gọn của Oscar, cho thấy sự khác biệt trong tiêu chí của Viện Hàn lâm.
– Giai đoạn 2010 – 2019 các phim gửi dự Oscar: Tôi thấy hoa vàng trên cỏ xanh, Cha cõng con, Hai Phượng. Thập niên này chứng kiến sự tham gia mạnh mẽ của các nhà sản xuất tư nhân, mang đến sự đa dạng về thể loại. Sự lựa chọn các phim này phản ánh sự phân vân giữa việc chọn một tác phẩm nghệ thuật đã được quốc tế công nhận (như Cha cõng con với nhiều giải thưởng tại LHP Mỹ, Canada) hay một phim ăn khách để chứng minh sức sống của thị trường.
– Từ 2020 – nay, các phim gửi đi tham gia Oscar: Mắt biếc, Bố già, Tro tàn rực rỡ, Đào, phở và piano. Xu hướng lựa chọn ngày càng đa dạng, từ phim chuyển thể văn học, hiện tượng phòng vé, phim nghệ thuật kén khán giả đến phim lịch sử. Dù vậy, tất cả vẫn chỉ dừng lại ở vòng ngoài, cho thấy khoảng cách giữa thành công trong nước và tiêu chuẩn khắt khe của Viện Hàn lâm vẫn còn rất lớn.
Nhìn lại chặng đường hơn ba thập kỷ, có thể thấy rõ sự chuyển dịch từ những lựa chọn thuần nghệ thuật sang nỗ lực cân bằng với yếu tố thương mại, nhưng một công thức thành công nhất quán vẫn còn là một ẩn số. Chính trong bối cảnh lịch sử đầy thách thức đó, việc lựa chọn ‘Mưa đỏ’ năm nay mang theo cả gánh nặng của quá khứ và niềm hy vọng cho một sự thay đổi mang tính chiến lược.
'Mưa đỏ' sẽ là một ứng viên đặc biệt?
Trong bối cảnh của sự “loay hoay” kéo dài hàng thập kỷ giữa phim nghệ thuật và phim thương mại, việc ‘Mưa đỏ’ nhận được bốn trên năm phiếu thuận từ Hội đồng quốc gia dường như là một nỗ lực tìm kiếm câu trả lời mới. Để hiểu được tiềm năng và thách thức của nó, cần phải phân tích sâu các yếu tố nội tại đã giúp bộ phim trở thành một ứng viên đặc biệt.
Sức nặng từ đề tài Lịch sử – Chiến tranh
Đề tài chiến tranh, ký ức và hòa bình luôn có một sức hấp dẫn đặc biệt tại các giải thưởng điện ảnh phương Tây. Những tác phẩm kinh điển như The Deer Hunter hay Letters from Iwo Jima đã chứng minh rằng, khi được kể bằng một ngôn ngữ điện ảnh sâu sắc, câu chuyện chiến tranh có thể vượt qua biên giới quốc gia. ‘Mưa đỏ’, với việc tái hiện 81 ngày đêm bi tráng tại Thành cổ Quảng Trị năm 1972, sở hữu một chất liệu giàu cảm xúc và sức nặng lịch sử. Nếu bộ phim có thể truyền tải thành công một thông điệp nhân văn, phổ quát về khát vọng hòa bình và sự hy sinh, vượt qua giới hạn của một phim tuyên truyền, nó hoàn toàn có khả năng gợi lên sự đồng cảm của bạn bè quốc tế.
"Mưa Đỏ" kỷ lục doanh thu phòng vé Việt.
Với doanh thu kỷ lục 714 tỷ đồng, ‘Mưa đỏ‘ đã tạo nên một hiện tượng hiếm thấy đối với một bộ phim đề tài chiến tranh tại thị trường Việt Nam. Con số này không chỉ là một thành tích thương mại mà còn là bằng chứng cho thấy bộ phim đã kết nối mạnh mẽ và chạm đến cảm xúc của khán giả đại chúng trong nước. Đây là một lợi thế quan trọng, chứng tỏ sức sống và khả năng lan tỏa của tác phẩm trên chính sân nhà.
Dung hòa giữa yếu tố nghệ thuật và thương mại
Theo đánh giá của Hội đồng quốc gia, ‘Mưa đỏ’ được đề cao nhờ sự dung hòa giữa tinh thần sử thi và góc nhìn gần gũi, dễ tiếp cận. Cách kể chuyện, cùng với sự đầu tư công phu vào hình ảnh và âm nhạc, đã giúp bộ phim cân bằng được giữa yếu tố nghệ thuật và tính đại chúng. Một cách nghịch lý, chính sự tồn tại của những cuộc “tranh luận nghệ thuật” sôi nổi quanh bộ phim cũng có thể là một lợi thế, tạo ra sức hút truyền thông và giúp tác phẩm không bị chìm nghỉm giữa hàng trăm ứng viên từ khắp nơi trên thế giới. Câu hỏi mang tính chiến lược được đặt ra là: liệu thành công của ‘Mưa đỏ’ có phải là một mô hình bền vững cho một chiến lược Oscar mới, hay chỉ là một hiện tượng đơn lẻ gắn liền với một chủ đề lịch sử và thời điểm đặc biệt?
Dù sở hữu nhiều điểm mạnh đáng chú ý, ‘Mưa đỏ‘ vẫn phải đối mặt với những rào cản khổng lồ và mang tính hệ thống trên đấu trường quốc tế.
Oscar - Con đường không trải hoa hồng.
Hành trình đến với tượng vàng Oscar vô cùng khắc nghiệt, đòi hỏi không chỉ chất lượng nghệ thuật mà còn cả một chiến lược bài bản và nguồn lực khổng lồ. Đây là nơi những rào cản mang tính hệ thống mà không chỉ ‘Mưa đỏ’ mà cả nền điện ảnh Việt Nam đang phải đối mặt được bộc lộ rõ nét nhất.
Một chiến dịch vận động Oscar thành công là một cuộc đua tốn kém và phức tạp, đòi hỏi sự chuyên nghiệp ở mọi khâu. Đây là một “sự thiếu hụt” lớn của điện ảnh Việt Nam trong nhiều năm qua.
Chiến lược quảng bá chuyên nghiệp: Cần có một kế hoạch bài bản để bộ phim có thể tiếp cận và gây ấn tượng với hàng ngàn thành viên của Viện Hàn lâm, những người quyết định lá phiếu đề cử.
Chi phí vận động hành lang: Chi phí cho các buổi chiếu, quảng cáo trên các tạp chí chuyên ngành và các hoạt động vận động khác có thể lên tới hàng triệu USD – một con số nằm ngoài khả năng của hầu hết các nhà sản xuất Việt Nam.
Ê-kíp quốc tế: Một tác phẩm dù xuất sắc đến đâu cũng cần sự đồng hành của các công ty phát hành, luật sư bản quyền và đội ngũ truyền thông quốc tế chuyên nghiệp để có thể lọt vào “tầm ngắm” của Viện Hàn lâm.
Ngôn ngữ điện ảnh và bản sắc.
Tuy nhiên, rào cản lớn nhất có lẽ không nằm ở chi phí, mà ở một vấn đề mang tính hệ thống và sâu xa hơn: sự thiếu vắng một bản sắc điện ảnh rõ nét trên trường quốc tế. Không có một “thương hiệu” dễ nhận diện như sự gai góc, táo bạo của điện ảnh Hàn Quốc hay chủ nghĩa hiện thực nhân văn của Iran, việc chi hàng triệu USD cho một chiến dịch quảng bá sẽ trở nên kém hiệu quả hơn rất nhiều. Thành công phòng vé trong nước không phải lúc nào cũng là tấm vé đảm bảo cho sự công nhận của hội đồng Oscar, vốn đặc biệt đề cao sự độc đáo trong tư duy, sự đột phá trong ngôn ngữ kể chuyện và một dấu ấn văn hóa riêng biệt.
Dù thách thức là rất lớn, việc tham gia vào cuộc chơi này vẫn mang lại những giá trị quan trọng không thể phủ nhận.
Bài học từ sự kiên trì của điện ảnh Hàn Quốc.
Điện ảnh Hàn Quốc là một minh chứng tiêu biểu. Trước khi bộ phim Parasite của đạo diễn Bong Joon Ho làm nên lịch sử, họ đã kiên trì gửi phim dự thi trong hàng chục năm. Song song với đó, họ đầu tư một cách chiến lược và mạnh mẽ vào mọi mặt của nền công nghiệp điện ảnh, từ đào tạo nhân lực, xây dựng hạ tầng sản xuất đến các chính sách hỗ trợ của nhà nước. Chính sự bền bỉ và tầm nhìn dài hạn đó đã tạo nên bước ngoặt. Bài học rút ra là vinh quang không đến sau một đêm, mà là kết quả của một quá trình đầu tư nghiêm túc và kiên định.
Từ thực tế đó, hành trình Oscar của ‘Mưa đỏ’ gợi mở những định hướng chiến lược mà điện ảnh Việt Nam cần hành động một cách cụ thể để giấc mơ không còn dang dở:
1. Đầu tư dài hơi cho biên kịch và đạo diễn: Bởi kịch bản sâu sắc, nhân văn và mang tính phổ quát chính là gốc rễ của một tác phẩm điện ảnh vĩ đại, có sức sống vượt thời gian và không gian.
2. Xây dựng thị trường nội địa mạnh: Một nền công nghiệp chỉ có thể vươn ra biển lớn khi có một bệ phóng vững chắc từ sự ủng hộ của khán giả trong nước.
3. Thúc đẩy hợp tác quốc tế: Chủ động tìm kiếm và hợp tác với các ê-kíp hàng đầu thế giới về hậu kỳ, quảng bá và phân phối để học hỏi kinh nghiệm và tạo ra sức bật cho các dự án.
4. Chính sách hỗ trợ từ nhà nước: Việc thành lập một quỹ điện ảnh quốc gia, như mô hình của nhiều nước, là vô cùng cần thiết để nuôi dưỡng các dự án nghệ thuật tiềm năng và hỗ trợ phim tham gia các liên hoan phim quốc tế.
Khi những khát vọng được biến thành hành động cụ thể và bền bỉ, giấc mơ Oscar sẽ không còn xa vời.
Giấc mơ Oscar - Ảo tưởng hay thực tế.
Cuối cùng, cuộc tranh luận “ảo tưởng hay thực tế” xung quanh việc ‘Mưa đỏ’ được cử đi Oscar phản ánh chính cách chúng ta nhìn nhận về điện ảnh và vị thế của mình trên bản đồ thế giới. Thay vì chỉ dừng lại ở việc bàn cãi, điều quan trọng hơn là biến khát vọng mà ‘Mưa đỏ’ đang đại diện thành động lực để cải tổ, học hỏi và đầu tư một cách dài hạn, bài bản.
Việc ‘Mưa đỏ’ được chọn đi Oscar không hề vô nghĩa. Nó thể hiện một mong muốn mạnh mẽ được lắng nghe, được hiện diện trên thảm đỏ danh giá nhất hành tinh của điện ảnh Việt Nam. Và khi khát vọng chân chính đó được nuôi dưỡng bằng hành động kiên trì, bằng những chiến lược thông minh và sự đầu tư xứng đáng, hành trình chinh phục giấc mơ Oscar của phim Việt sẽ trở thành hiện thực trong tương lai không xa.
Bài Đào Phúc Quang Vũ.
Bài viết có tham khảo các nguồn: Thanh Niên, Tuổi Trẻ, VnExpress.
